Φίχτε, Γιόχαν Γκότλιμπ

(Fichte, Ραμενάου, Άνω Λουσατία 1762 – Βερολίνο 1814). Γερμανός φιλόσοφος. Δίδαξε φιλοσοφία στην Ιένα, στο Κένιξμπεργκ, στην Κοπεγχάγη και τέλος, από το 1810, στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Τα κυριότερα έργα του είναι: Θεμελιώδεις αρχές ολόκληρης της επιστήμης (1794), Μαθήματα περί της αποστολής του διανοουμένου (1794), Το κλειστό εμπορικό κράτος (1800), Εισαγωγή στην ευτυχισμένη ζωή (1806), Λόγοι προς το γερμανικό έθνος (1808). Mαζί με τον Σέλινγκ και τον Χέγκελ, ανήκει στη μεγάλη τριάδα του κλασικού γερμανικού ιδεαλισμού. Η σκέψη του μπορεί να θεωρηθεί ως ερμηνεία και ανάπτυξη της φιλοσοφίας του Καντ, προς την κατεύθυνση του ρομαντικού, υποκειμενικού ιδεαλισμού. Eγκαταλείποντας το τελευταίο ρεαλιστικό υπόλειμμα που αντιπροσώπευε το πράγμα καθ’ εαυτό, δέχεται και ενισχύει την έννοια της υποκειμενικότητας ως αυθόρμητης και δημιουργικής δραστηριότητας, πραγματοποιώντας έτσι πλήρως την κοπερνική επανάσταση που είχε ήδη εξαγγείλει ο Καντ και, σύμφωνα με την οποία, το αντικείμενο είναι εκείνο που πρέπει να ρυθμιστεί και να παραβληθεί με το υποκείμενο κι όχι το αντίθετο. Το καθαρό Εγώ, που είναι ανώτερη μορφή της υποκειμενικότητας, δημιουργεί και αντικειμενοποιεί απέναντί του, κατά τον Φ., μια ετερότητα, το μη Εγώ ή τον κόσμο, την οποία κατόπιν οφείλει να νικήσει και να υποτάξει έως το σημείο να την απορροφήσει μέσα του. Η υποκειμενική πνευματική ενέργεια παρουσιάζεται έτσι έως μια διαλεκτική διαδικασία θέσης, αντίθεσης και σύνθεσης, στην οποία το Εγώ αναπτύσσεται στο άπειρο, νικώντας συνέχεια τις αντιστάσεις και τα εμπόδια που δημιουργεί το ίδιο και αντιτάσσει στον εαυτό του. Ο ηθικός αυτός ακτιβισμός και δυναμισμός, στον οποίο είναι εύκολο να διακρίνουμε την ασίγαστη ψυχική υπερένταση του Φάουστ, ενσαρκώνει, στα μάτια του Φ., την κριτική και ελεύθερη ουσία της νεότερης φιλοσοφίας σε αντίθεση με τον δογματισμό της παλαιάς φιλοσοφίας, που χαρακτηρίζεται από την αποδοχή της υπεροχής του εξωτερικού κόσμου πάνω στην ανθρώπινη υποκειμενικότητα και στον οποίο ο Φ. βλέπει την έκφραση μιας κούφιας και υποτακτικής υποκειμενικής ηθικότητας. Ισχυρά επηρεασμένος, σε μια πρώτη φάση, από την έκρηξη της Γαλλικής επανάστασης (που τη χαιρέτισε με ενθουσιασμό) και, αργότερα, από τις απογοητεύσεις που προκάλεσαν η εισβολή στη Γερμανία και η ήττα της από τον Ναπολέοντα, η σκέψη του προσανατολίστηκε κατά τη δεύτερη και τελευταία φάση της φιλοσοφίας του σε μια απροκάλυπτη διακήρυξη μυστικισμού. Μαζί, και παράλληλα με αυτή τη μεταστροφή της φιλοσοφικής σκέψης του, άλλαξαν και οι πολιτικές απόψεις και η πολιτική στάση του, που, από μια πρώτη φάση χαρακτηριζόμενη από την ενεργό διεκδίκηση των υποκειμενικών δικαιωμάτων του ανθρώπου απέναντι στο κράτος, πέρασε στην εξύμνηση ενός αυταρχικού κράτους, το οποίο διανέμει τα αγαθά και τις κοινωνικές δραστηριότητες, καθώς και, τελικά, στον έντονο εθνικισμό των Λόγων προς το γερμανικό έθνος, όπου κηρύσσει –αντίθετα από τον κοσμοπολιτισμό των πρώτων έργων του– την υπεροχή του γερμανικού λαού απέναντι στα άλλα έθνη και στους άλλους λαούς. Ο φιλόσοφος Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε, εκπρόσωπος του γερμανικού ιδεαλισμού, σε γκραβούρα της εποχής (συλλογή Μπερταρέλι, Μιλάνο).